Sikorski Kazimierz Wincenty Miłosz (1895–1986), kompozytor, teoretyk muzyki, pedagog. Ur. 28 VI w Zurychu, był synem Wincentego (zob.) i Kazimiery z Thielów.
Dzieciństwo S. spędził w Londynie; tam też rozpoczął naukę w szkole angielskiej. W r. 1906 przyjechał z rodzicami do Warszawy, gdzie uczęszczał do prywatnego gimnazjum z polskim językiem wykładowym (maturę zdał w r. 1914). W l. 1911–19 studiował w Wyższej Szkole Muzycznej im. F. Chopina przy Warszawskim Tow. Muzycznym, uzyskując dyplom w klasie Felicjana Szopskiego w r. 1919. Od r. 1915 studiował filozofię oraz prawo na Uniw. Warsz. Po uzyskaniu w r. 1921 absolutorium na Wydz. Filozofii Uniw. Warsz., wyjechał do Lwowa dla pogłębienia studiów muzykologicznych u Adolfa Chybińskiego na Uniw. Lwow. Jednak po roku, za namową F. Szopskiego, przerwał je i objął posadę nauczyciela w Konserwatorium Muzycznym Heleny Kijeńskiej-Dobkiewiczowej w Łodzi, gdzie w l. 1921–5 wykładał harmonię, kontrapunkt, solfeż, formy muzyczne i instrumentoznawstwo. Dzięki otrzymanemu w r. 1925 stypendium Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego wyjechał do Paryża na roczne studia u N. Boulanger. Odbyło się tam 17 V 1926 prawykonanie jego Sekstetu smyczkowego d-moll, napisanego w r. 1920 i dedykowanego F. Szopskiemu (wyd. TWMP 1930). S. wraz z Heleną Dorabialską, Feliksem Łabuńskim, Piotrem Perkowskim, Bronisławem Rutkowskim, Stanisławem Szpinalskim i Kazimierzem Wiłkomirskim założył w r. 1926 «Klub muzyków polskich na studiach w Paryżu». W r. 1930 przez krótki okres kontynuował studia u N. Boulanger.
Po powrocie do Polski w r. 1926 S. wykładał przez rok w Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Poznaniu. W r. 1927 objął zaproponowane mu przez Karola Szymanowskiego stanowisko wykładowcy w Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Warszawie. W r. 1930, po zatwierdzeniu statutu Konserwatorium jako szkoły wyższej, znalazł się wśród pierwszych sześciu mianowanych profesorów. Do wybuchu wojny wykładał kompozycję, harmonię, kontrapunkt i instrumentoznawstwo. Entuzjasta muzyki K. Szymanowskiego, był S. uważany za przedstawiciela nurtu postępowego wśród profesorów Konserwatorium. W r. 1937 – po śmierci K. Szymanowskiego – wygłosił w czasie uroczystości pogrzebowych na Skałce w Krakowie mowę pożegnalną w imieniu muzyków polskich. Kiedy w t.r. powstało Towarzystwo im. Karola Szymanowskiego, S. został jego prezesem. Oprócz zajęć w Warszawie, jako nauczyciel przedmiotów teoretycznych i członek dyrekcji, prowadził w l. 1928–39 kursy dla nauczycieli szkół powszechnych w ramach Wakacyjnego Ogniska Muzycznego przy Liceum w Krzemieńcu.
Obok pracy pedagogicznej S. rozwinął działalność organizatorską i wydawniczą. Należał do Stow. Miłośników Dawnej Muzyki i wraz z A. Chybińskim był w l. 1928–33 współredaktorem wydawanego przez to Stowarzyszenie „Kwartalnika Muzycznego”. W r. 1928 wraz z Tadeuszem Ochlewskim, Bronisławem Rutkowskim i Teodorem Zalewskim należał do założycieli Tow. Wydawniczego Muzyki Polskiej (TWMP); do r. 1938 pełnił funkcję jego sekretarza, a od r. 1938 – prezesa. Od r. 1928 współpracował z A. Chybińskim w redagowaniu kolejnych zeszytów Wydawnictwa Muzyki Polskiej, zaś od r. 1934 z A. Chybińskim i Teodorem Zaleskim współredagował czasopismo „Muzyka Polska”, organ TWMP, stanowiące formę kontynuacji „Kwartalnika Muzycznego”. Na zamówienie TWMP opracował podręcznik pt. Instrumentoznawstwo (wyd. 1932, następne wyd. 1950 i 1975). Ponadto S. był członkiem założycielem, a od r. 1932 należał do Zarządu Stowarzyszenia Kompozytorów Polskich. W l. 1928–30 był zastępcą prezesa Sekcji Polskiej Międzynarodowego Tow. Muzyki Współczesnej.
W czasie okupacji niemieckiej, w l. 1940–4 S. był dyrektorem Staatliche Musikschule w Warszawie; pod tą nazwą, w porozumieniu z władzami podziemnymi wznowiono działalność Państwowego Konserwatorium Muzycznego. S. w ramach przedmiotu nazwanego «kontrapunktem specjalnym» wykładał kompozycję. W tym czasie skomponował m.in. Stabat Mater na bas, chór i organy, (1943, wyd. PWM 1947) oraz napisał podręcznik Harmonii (wyd. PWM 1948/9).
Po wojnie w r. 1945 S. zamieszkał w Łodzi, gdzie był profesorem harmonii, kontrapunktu i kompozycji w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej (PWSM), pełniąc kolejno funkcje dziekana Wydziału I (1945–7) i rektora (1947–54). W l. 1948–50 uczył także kontrapunktu w Państwowej Średniej Szkole Muzycznej w Łodzi oraz współredagował „Kwartalnik Muzyczny”. Od r. 1951 pracował w warszawskiej PWSM. W r. 1954 przeniósł się wraz z rodziną na stałe do Warszawy (w okresie przeprowadzki w wypadku ulicznym zginęła jego żona). W r. 1955 S. został profesorem zwycz. PWSM. Od r. 1957 aż do przejścia na emeryturę w r. 1966 był rektorem warszawskiej PWSM. W r. 1968 zrezygnował z pracy dydaktycznej, poświęcając się komponowaniu. Warszawska PWSM uhonorowała S-ego w r. 1975 dyplomem doktora honoris causa.
W l. 1954–9 S. był prezesem Związku Kompozytorów Polskich. Za jego kadencji w r. 1956 odbył się pierwszy Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej «Warszawska Jesień». W r. 1956 brał udział w pracach Komitetu Redakcyjnego „Dzieł wszystkich” Stanisława Moniuszki. W r. 1965 S. był przewodniczącym Polskiej Rady Muzycznej. Związany przez wiele lat z Towarzystwem im. F. Chopina, w l. 1968– 80 był prezesem jego Zarządu, po r. 1980 – prezesem honorowym. W r. 1970 przewodniczył jury VIII Międzynarodowego Konkursu im. F. Chopina.
S. był jedną z ważniejszych postaci polskiego życia muzycznego w XX w” szczególnie zaangażowanych w tworzenie nowoczesnego szkolnictwa muzycznego w Polsce, tak przed wojną, jak i po r. 1945. W nauczaniu kompozycji założeniem pedagogicznym S-ego było przede wszystkim doskonałe opanowanie warsztatu kompozytorskiego i poszanowanie tradycji, choć jednocześnie był on «zwolennikiem jak najdalej idącej swobody, zarówno jeśli chodzi o formę wypowiedzi, jak i dobór środków technicznych» („Współczesność” 1971 nr 6 s. 5). Do jego uczniów zaliczają się najwybitniejsi kompozytorzy polscy kilku generacji, m.in.: Grażyna Bacewicz, Tadeusz Baird, Marian Borkowski, Joanna Bruzdowicz, Stefan Kisielewski, Zygmunt Krauze, Roman Maciejewski, Artur Malawski, Bernadetta Matuszczak, Tadeusz Paciorkiewicz, Roman Padlewski, Roman Palester, Andrzej Panufnik, Konstanty Regamey, Marian Sawa, Kazimierz Serocki, Tomasz Sikorski, Michał Spisak, Antoni Szałowski, Wawrzyniec Żuławski, a także Jan Ekier, Jan Krenz, Miłosz Magin. Zatem, nieomal wszyscy kompozytorzy z pokolenia urodzonego w przededniu lub w czasie pierwszej wojny światowej wyszli z jego szkoły. I choć różne są ich indywidualne stylistyki, to wszystkich reprezentantów «szkoły Sikorskiego» łączy precyzja wypowiedzi, logika formy i dyscyplina środków.
Wymiar historyczny mają także zasługi S-ego w dziedzinie teorii muzyki. Do jego wychowanków w tym zakresie należą m.in.: Andrzej Dobrowolski, Maria Dziewulska, Krystyna Tarnawska-Kaczorowska, Franciszek Wesołowski, Maciej Zalewski. Prace teoretyczne S-ego legły u podstaw praktyki pedagogicznej szkolnictwa muzycznego w Polsce. Jego Instrumentoznawstwo było pierwszą tego typu książką w historii polskiego piśmiennictwa muzycznego. W trzytomowej Harmonii S. dokonał kompromisowego połączenia metody gamowo-stopniowej z najbardziej postępową w l. międzywojennych metodą H. Riemanna. Mimo pewnego zestarzenia się i ograniczeń (np. brak przykładów nutowych z literatury muzycznej), nadal pozostaje ona w Polsce podstawowym podręcznikiem do nauki harmonii funkcyjnej. Oprócz wersji trzytomowej ukazały się: jednotomowa Harmonia (wyd. PWM 1955, 1960) oraz dwutomowa Harmonia, podręcznik dla średnich szkół muzycznych (wyd. PWM, w l. 1960–91 osiem wyd.). Trzytomowy Kontrapunkt (wyd. PWM, t. l <1953>, t. 2 <1954>, t. 3 <1957>) zawiera wyczerpujący materiał i omówienie poszczególnych gatunków kontrapunktu, odmian kanonu i techniki polifonicznej w fudze. S. stworzył w ten sposób nowoczesne podstawy dla propedeutyki nauczania kompozycji.
Twórczość kompozytorską S-ego cechowało zamiłowanie do ścisłych form, precyzja konstrukcji, wyrazistość tematów muzycznych. Jego kompozycje były poniekąd «praktyczną realizacją prezentowanej w podręcznikach teorii» (K. Baculewski). Wykazywał szczególną predylekcję do techniki polifonicznej. W wielu utworach stosował technikę kanonu czy fugato, zaś fuga, przeważnie jako część ostatnia, pojawia się we wszystkich jego symfoniach (I Symfonia op. 5, 1919, II Symfonia op. 8, 1921, III Symfonia w formie concerto grosso, 1953 , IV Symfonia, 1968–9 , V Symfonia, 1978–9 , VI Symfonia, 1983). Styl S-ego ewoluował od późnoromantycznego, postwagnerowskiego, reprezentowanego m.in. przez I Symfonię i Sekstet smyczkowy d-moll, do neoklasycznego (m.in. III Symfonia), będącego rezultatem studiów u N. Boulanger. Ważnym źródłem inspiracji dla S-ego była muzyka ludowa; często wprowadzał on elementy melodyki stylizowanej lub autentycznej, np. w suitach orkiestrowch (np. Suita ludowa na orkiestrę, 1921, Suita «Obrazki wiejskie» na małą orkiestrę, 1945 , Suita z Istebnej na małą orkiestrę symfoniczną, 1948 (wyd. PWM 1950>) oraz koncertach na instrumenty dęte. Do ważniejszych kompozycji S-ego należą ponadto: Uwertura na małą orkiestrę (1945, wyd. Czytelnik 1946), Allegro symfoniczne (1946, wyd. PWM 1948; III nagroda na konkursie kompozytorskim im. Karola Szymanowskiego – 1948), Cztery polonezy wersalskie na orkiestrę smyczkową (1974, wyd. PWM 1980) oraz seria koncertów solowych na instrumenty dęte z towarzyszeniem orkiestry: Koncert na klarnet (1947, wyd. PWM 1960, wyd. wyciąg PWM 1958, 1974, 1982), Koncert na róg (1949, wyd. PWM 1955, wyd. wyciąg PWM 1951, 1954, 1971, 1976), Koncert na flet (1957, wyd. wyciąg PWM 1968, 1982), Koncert na trąbkę solo, orkiestrę smyczkową, 4 kotły, ksylofon i tam-tam (1960, wyd. PWM 1961, wyd. wyciąg PWM 1961, 1965, 1973), Koncert polifoniczny na fagot (1965, wyd. PWM 1968), Koncert na obój (1967, wyd. wyciąg PWM 1978), Koncert na puzon (1973, wyd. PWM 1978). S. był nadto autorem dwóch kwartetów smyczkowych (1916, 1918), kompozycji wokalno-instrumentalnych, pieśni, opracowań muzyki ludowej, pieśni wojskowych i tzw. rewolucyjnych oraz muzyki do filmów (m.in. „Warszawska premiera” 1950, „Pierwsze dni” 1951). S. dokonał także harmonizacji polskiego hymnu państwowego „Jeszcze Polska nie zginęła” (I nagroda PWM w r. 1948). Do niewątpliwych zasług S-ego należy również opracowanie wielu utworów dawnej muzyki polskiej (m.in. Grzegorza G. Gorczyckiego, Adama Jarzębskiego, Franciszka Liliusa, Marcina Mielczewskiego, Bartłomieja Pękiela, Andrzeja Rohaczewskiego, Jacka Różyckiego, Damiana Stachowicza, Stanisława S. Szarzyńskiego, Mikołaja Zieleńskiego), redakcja partytur oper: „Nędza uszczęśliwiona” Macieja Kamieńskiego, „Straszny dwór”, „Halka” i uwertury do opery „Flis” Stanisława Moniuszki, redakcja partytur obu koncertów fortepianowych Fryderyka Chopina i instrumentacja „Koncertu fortepianowego” Franciszka Lessla i in.
S. zmarł 23 VII 1986 w Warszawie i został pochowany 30 VII na cmentarzu Powązkowskim. Był laureatem m.in.: Państwowej Nagrody Muzycznej (1935), Nagród Państwowych I i II stopnia (1951, 1955, 1964, 1966), Nagród Związku Kompozytorów Polskich (1951, 1975), Nagrody muzycznej m.st. Warszawy (1960). Odznaczony był m.in. Orderem Polonia Restituta (1937), Złotym Krzyżem Zasługi (1952), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1955), Orderem Sztandaru Pracy I klasy (1960). W r. 1981 otrzymał Nagrodę Fundacji Jurzykowskiego.
Z pierwszego małżeństwa z Heleną Julią z Froelichów (1900–1954) S. miał dwoje dzieci: córkę Ewę Marię (ur. 28 VIII 1937) i syna Tomasza Stanisława (zob.). Drugą żoną S-ego była Adela z Doroszewskich.
Hanuszewska M., Schaeffer B., Almanach polskich kompozytorów, Kr. 1982 s. 238–9; Die Musik in Gesch. u. Gegenwart, XII szp. 692– 3 (Z. Lissa); The New Grove’s Dictionary of Music and Musicians, Londyn 1980 XVII 312–13 (B. Schaeffer); Słown. Muzyków Pol., II; – Baculewski K., Polska twórczość kompozytorska 1945–1984, Kr. 1987; Berwaldt J., Kazimierz Sikorski, „Magazyn Kult.” R. 10: 1981 nr 1 s. 44–5; Cegiełła J., Szkice do autoportretu polskiej muzyki współczesnej, Kr. 1976 s. 31–8; Chomiński J. M., [K. Sikorski, Harmonia, Cz. 1, Kr. 1948], „Kwart. Muzycz.” R. 6: 1948 nr 24 s. 166–73; Ciesielska E., Prezentacja wybranych kompozycji Kazimierza Sikorskiego. Zesz. Nauk. Akad. Muzycz. w Gd., Z. 24, Gd. 1985 s. 201–20; Dziębowska E., Kultura muzyczna Warszawy w okresie międzywojennym, w: Warszawa II Rzeczypospolitej 1918–1939, W. 1968 s. 409, 427; taż, Muzyka w Warszawie podczas okupacji hitlerowskiej, w: Warszawa lat wojny i okupacji 1939–1944, Z. 2, W. 1972 s. 63–8; Feicht H., Kazimierz Sikorski jako teoretyk propedeutyki kompozycji, „Studia Muzykologiczne” T. 5: 1956 s. 426–43; Kowalczyk H., Jaraczewska-Mockałło K., Kazimierz Sikorski. Życie i twórczość, W. 1995 (bibliogr.); Polska współczesna kultura muzyczna 1944–1964, Red. E. Dziębowska, Kr. 1967; Z dziejów Akademii Muzycznej w Łodzi, T. 1: Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna 1945–1975, Red. Z. Gzella, Ł. 1991 s. 81, 129–30; – Andrzej Panufnik o sobie, W. 1990 s. 55–6; Karol Szymanowski. Korespondencja, T. 1, Zebrała i oprac. T. Chylińska, Kr. 1982; Kisielewski S., Kazimierz Sikorski: Harmonia, Cz. 1, Sprawozdania, „Ruch Muzycz.” R. 5: 1949 nr 4 s. 14–16; Peret-Ziemlańska Z., Aes perenne. Wywiad z prof. dr h.c. Kazimierzem Sikorskim, „Poradnik Muzycz.” R. 39: 1985 nr 9 s. 3–5 (fot.); Schiller H., Kazimierz Sikorski – composer and teacher, „Polish Music” R. 15: 1980 nr 4 s. 3–6; Sierpiński Z., Szczerość wypowiedzi [wywiad z S-m], „Tyg. Demokr” R. 29: 1981 nr 15 s. 18; Wiłkomirski K., Wspomnienia, Kr. 1971; Zalewski T., Pół wieku wśród muzyków 1920–1970, T. 1: 1920–1945, Kr. 1977; – B. Inst. Muzykologii Uniw. Warsz.: Wozaczyńska M., Działalność pedagogiczna Kazimierza Sikorskiego, 1986 (mszp. pracy doktorskiej), Żukowska I., Klasyczna architektonika pierwszych czterech koncertów na instrumenty dęte Kazimierza Sikorskiego, 1985 (mszp. pracy magisterskiej); B. PWSM w Gd.: Głowski E., Właściwości kształtowania polifonicznego w utworach symfonicznych Kazimierza Sikorskiego, 1967 (mszp. pracy magisterskiej); B. PWSM w Ł.: Kałdowski T., Uwagi o metodzie nauczania kontrapunktu według podręcznika K. Sikorskiego Kontrapunkt, 1954 (mszp. pracy magisterskiej).
Marta Szoka